Hür vazgeçmek, salıvermek; köle veya cariyeyi hürriyetlerine kavuşturmak demektir.
İslâm’ın indiği yarıyıllardan çok evvelleri yeryüzünde mevcut ve yaygın bir olgu olan köleliği, İslâm dini tedricen tasfiye etmeyi amaçlamıştır. Bu emelle, köleliğin sun’î kaynaklarını kaldırmış, bunun yanında, sürekli olarak ve farklı vesilelerle köle azat etmeyi teşvik etmiştir.
Kur’ân’da, köleleri hürriyete kavuşturmak için mülk tüketmek hakikat iyilik olarak belirlenmiş Bakara, 2/177, zekat kazançlarından bir kısmı, kölelerin azat edilmesini parçalamıştır Tevbe, 9/60. Bunun yanında, hataen adam öldürme Nisâ, 4/92, andı bozma Mâide, 5/89, zıhar Gayret, 57/3, Ramazan orucunu isteyerek bozma hallerinde keffaret olarak yapılması gerekenler arasında köle azat etmek sayılmıştır.
Kur’ân ve sünnette kölelerin azat edilmelerinin kesintisiz olarak teşvik edilmesinin yanında, kölelerle uyuşma yapılarak bk. Mükatebe veya vefata bağlı bir tasarrufla bk. Müdebber azat edilmesi, cariyenin efendisinden çocuk doğurması bk. Ümmü Veled halinde hürriyetine kavuşması sistemi getirilmiştir.
Bir tasavvuf terimi olarak azât, sâlikin benliğinden ve sıfatlarından fâni olup Hakk’ın zât ve sıfatlarıyla bekâ bulduğu mahviyet makamına denir. Allah’a bütün anlamıyla kul olan O’ndan başkasına kul olmaktan kurtulur. Bundan dolayıdır ki, maddî ve süflî heveslerin köleleştiremediği kimselere de âzat ismi verilmektedir. Şahıs hangi mevkiye erişirse erişsin dinî mesullüklerden kurtulamaz. Muhakkak bir mevkiye eriştikten sonra dinî mükellefliklerin kalktığını ileri sürmek, dini inkâr anlamı taşıdığından küfürdür.
Akşam Ezanı