Lügatte “bir şeyi ıslah etmek, düzenlemek ve bcerahate güç kullanarak iş yaptırmak” anlamlarındaki c-b-r kökünden türeyen cebriyye itikadî bir ekolün ismidir. İnsanların kendilerine has bir isteme sahip olmadıklarını, zihnî ve amelî bütün fiillerinin ilâhî eforun zorlayıcı tesiriyle alana geldiğini korunan grupların ortak ismidir. İnsanın bütün tavırlarını Allah’ın istemine bağlayan ve beşerî istemi inkâr eden bu ekolün ilk kurucusu Cehm ibn Safvân’dır. Kurucusuna nispetle bu fırkaya Cehmiyye de denilmiştir.
Bu ekole göre, Kaderiyye taraftarlarının aksine, insan isteminin mevcut olmadığı, kulun Allah tarafından evvelden takdir edilmiş fiilleri yapmak zorunda bulunduğu ileri sürülmektedir. Allah’ın ezelî ilmi, kulların fiillerine, o fiiller alana gelmeden evvel taalluk etmiştir. Dolayısıyla o fiilin aynen yapılması gerekir. Aksi halde, Allah’ın ilminde farklılık olması mevzubahisi olur ki bu muhaldir. Başka bir ifadeyle insan, Allah’ın istemi karşısında yelin önündeki bir yaprak gibidir. Bu doğrultusuyla cebriyye determinist ve fatalist bir görüşe meyletmiştir. Ayrıca bunlara göre, Allah’dan başka failin olmasını kabul etmek tevhid inancına da terstir. Bu ekol sahipleri, Allah’a ait sıfatları da nefyetmişler ve Kur’ân’ın yaratık olduğunu, Allah’ın ahirette görülemeyeceğini, cennet ve cehennemin içindekilerle birlikte yok olacaklarını ileri sürmüşlerdir.
Akşam Ezanı